گلیم
مرتب سازی بر اساس :
فقط موجود ها:
گلیم
گلیم که در گذشته به “پلاس” معروف بوده است یکی از دست بافت های سنتی و اصیل ایرانی است. گلیم ها از دوران کهن با استفاده از پشم حیوانات اهلی تولید و مورد استفاده قرار می گیرند. در عصر جدید هم علاوه بر گلیم های دستبافت، انواع گلیم ماشینی نیز تولید می شود. در این مطلب می توانید با تمامی ویژگی های گلیم های دستباف و ماشینی به خوبی آشنا شوید.
گلیم چیست؟
گلیم (پلاس در ادبیات قدیمی) یکی از انواع مسنوجات ایرانی است که عموما با زیلو و جاجیم هم نام برده می شود. البته گلیم با جاجیم و زیلو تفاوت هایی دارد. اما به دلیل شباهت بسیار زیاد در بین مردم با نام جاجیم نیز استفاده می شود.
گلیم دستبافتی اصیل و سنتی است که با استفاده از الیاف طبیعی پنبه و پشم بافت می شود. این مدل از دستباف های ایرانی غالبا به عنوان زیرانداز استفاده می شوند. البته ممکن است در بین عشایر استفاده های دیگری هم داشته باشند. مثل نوار چادر یا جل اسب .
گلیم از زمان های دور در مناطقی که پرورش حیوانات اهالی مثل بز و گوسفند در آن به چشم می خورد، رواج داشته است. به خصوص در آسیای مرکزی، شرق اروپا و شمال آفریقا. عرب تبارها، ترک ها، مردمان قفقاز و ترکمن استفاده و تولید زیادی در این زمینه دارند.
مواد اولیه گلیم
گلیم و جاجیم ها بر خلاف قالی ها با استفاده از دو نوع نخ تار و پود بافت می شوند. در حالی که در بافت قالی از نخ سومی با نام نخ خاب هم استفاده می شود. همین مورد هم تفاوت بین گلیم یا جاجیم با قالی یا گبه (گلیم فرش) است. جنس نخ های تار غالبا پنبه است. نخ های پود با استفاده از پشم طبیعی تولید می شوند. البته گاهی از نخ های کرک هم در انواع تزئینی استفاده می شود. از این نظر مواد اولیه در تولیدات دستباف کاملا طبیعی است.
در سوی دیگر رنگ الیاف مورد استفاده در بافت هم طبیعی است. در رنگرزی این الیاف از مواد طبیعی یا معدنی استفاده می شود. البته به ندرت می توان مواد حیوانی مثل قرمز دانه را نیز در رنگرزی الیاف گلیم دید.
مناطق بافت گلیم در ایران
گلیم های دستباف ایرانی را می توان از نظر طرح و مواد اولیه بافت تشخیص و در دسته بندی های مختلفی قرار داد. در ادامه معروف ترین مناطق بافت در ایران را ذکر می کنیم.
گلیم ایل شاهسون
معروف ترین بافت ایل شاهسون، گلیم‌های سوماک است که در زبان محلی به آن ورنی می‌گویند. به صورت کلی در بافت ورنی و گلیم از طرح‌های هندسی شکسته با رنگ‌های ملایم استفاده می‌کنند. در بین بافته های این ایل به سختی می توان دو مدل مشابه از نظر طرح و رنگ را پیدا کرد. بهترین رو اسبی در ایران، جل اسب‌های سون است که به شکل شش تکه با رنگ های متنوع بافت می شود.
گلیم بلوچ
گلیم های بافت بلوچی هم از دیگر گلیم های معروف ایران هستند. شرایط اقلیمی سخت که بلوچ ها در آن روزگار می گذرانند یکی از مشخصه های طرح های بلوچ است. در طرح های بلوچ معمولا بیشتر طرح را بافت راه راه شکل می دهد. در هر ردیف هم طرح ها و رنگ های مختلفی به چشم می خورد.
از نظر رنگ بندی هم می توان گفت گلیم های بلوچی بیشتر با رنگ هایی تیره مثل آبی سیر، قهوه ای، قرمز تیره، شتری یا رنگ های روشن مانند سبز، قرمز روشن و زرد بافت می شوند.
گلیم هرسین
هرسین یکی از مناطق استان کرمانشاه است که گلیم های معروف آن ثبت جهانی هم شده است. در هرسین علاوه بر گلیم های رایج، نوعی برجسته هم بافت می شود که به تلیس معروف است. مدل های هرسین که با سلیقه و هنر بافنده تولید می شود همانند قالی ها پرنقش و نگار است. از این نظر فضای خالی زیادی در طرح های هرسین دیده نمی شود. این ویژگی باعث تمایز دستباف های هرسین می شود.
بافندگان گلیم در هرسین از پشم بز که خاصیت ضد بید دارد، در حاشیه گلیم استفاده می کنند. رنگ بندی گلیم هرسین هم غالبا سرمه ای، سفید، سبز، قرمز و سرخابی می باشد.
گلیم لری
ایل ها و اقوام لر در ایران گلیم های فوق العاده مرغوب و با کیفیتی تولید می کنند. خورجین های بزرگ لری که برای نگهداری اسباب و و سایل خانه استفاده می شود بسیار مشهور و باکیفیت است. یکی از ویژگی های گلیم های لری حاشیه آن است که برای استحکام بخشی قالی بافی می کنند. نقوش خاص منطقه و داشتن رنگ های سیاه، سبز و آبی از مشخصه های گلیم های بافت اقوام لر است.
گلیم سنه
سنه همان سنندج امروزی است. ظرافت بسیار زیاد گلیم های سنه در دیگر مدل های ایرانی دیده نمی شود. طرح های سنه هم عمدتا دارای نقوش هراتی است که با نقش های دیگری مثل بوته ای و خطوط مورب ترکیب می شود. معروف ترین و زیباترین طرح آن هم ترنجی در میانه با زمینه ای رنگی دارد که نقش بوته ای زیبا در آن به چشم می خورد.
گلیم خمسه
خمسه یا همان پنج در زبان عربی از اتحاد پنج ایل شیراز شکل می گیرد. ایلات خمسه یا ایل های پنجگانه اتحاد ایلی در فارس هستند که شامل ایلی فارسی زبان به نام باصری، سه ایل ترک زبان به نام های بهارلو ، اینانلو و نفر؛ و همچنین بزرگترین آن ایلی عرب زبان به نام عرب خمسه است.
اتحادیه ایلی یا بزرگ ایل، از اتحاد چند ایل و طایفه بزرگ تشکیل می شد که و از لحاظ گستردگی همانند یک دولت کوچک در ایران عمل می کرد که توسط ایلخانی و ایل بیگی اداره می شد. تولیدات ایلات خمسه به شکل سوماک است که خمسه ده بید نام دارد.
طرح رایج گلیم های خسمه دارای زمینه ای تیره رنگ است که ستاره های مورب به شکل لوزی های در هم روی این زمینه بافت شده اند. مدل های ستاره ای را معمولا با عرض کم بافت می کنند و سپس به هم می دوزند.
گلیم قشقایی
به عنوان روانداز و برای تزئین چادر بافت و در آن معمولاً از رنگ‌های تند و روشن استفاده می‌شود. تولیدات قشقایی دارای برش چاک‌دار است و گاه در آنها از تارهای نخی و پشم طبیعی قهوه‌ای استفاده می‌شود. عشایر قشقایی تنها ایلی هستند که هم از نخ و هم از پشم برای بافتن استفاده می‌کنند. به‌طور سنتی گلیم‌ها از پشم بافت می‌شوند به جز در هند که از نخ برای بافتن استفاده می‌شود.
داشتن رنگ بندی شاد، تند و متضاد از ویژگی هایی است که مدل های دستباف قشقایی دارد. داشتن نقوش و نگار هندسی مثل هشت ضلعی، ستاره هشت پر، تصاویر طاووس، بز و آهو هم از دیگر مشخصات این نوع است. مهمترین تولیدکننده گلیم در بین قشقایی‌ها، دره شوری‌ها هستند. عمده‌ترین نقش‌مایه‌های طرح های قشقایی، لچک ترنج و محرمات است. گلیم قشقایی در آبان سال ۱۳۹۲ موفق به دریافت نشان اصالت یونسکو شد.
گلیم افشار
طرح مخصوص گلیم افشار معمولاً دارای ستاره‌های متعدد روی زمینه ای به رنگ طبیعی یا رنگ سیر است. نقش‌ها، گل‌های ستاره ای هستندکه به صورت مورب کنار هم چیده می‌شوند و به صورت لوزی در هم نمایان می‌شوند. نحوه بافت ریشه های آن به این شکل است که آن ها را ضخیم می بافند، اما برخی از هنرمندان استان، آن را به روش بافت متصل جفت قلاب می بافند.
گلیم زرند
این نوع دستباف نیز دارای بافت چاک دار کوچک است. بیشتر کار عناصر ترک‌زبان شاهسون است که تعداد زیادی از آنها در این منطقه مقیم شده‌اند. تولیدات دستباف زرند، دراز، باریک و با دوام بالا هستند. طرح‌های قراردادی با گل و گیاهی با مو خزنده و گاهی به صورت طرح لوزی مشبک یا دو تا سه ترنج در هم هستند.
گلیم ترکمنی
گلیم ترکمنی سبک و محکم است. در این گلیم‌ها رنگ مهمترین عامل است و رنگ قرمز با سایه روشن‌های مختلف نقش ویژه ای دارد، رنگ‌های دیگر نارنجی، آبی، سبز و گاهی زرد است. این رنگ‌های متضاد هماهنگی زیبایی به وجود می‌آورند.
مسند عنبران
این نوع در عنبران، اردبیل بافت می‌شود و می‌توان گفت نقشهای این گلیم از شیریکی پیچ اقتباس شده‌است و معمولاً ترنجی در وسط آن کمتر دیده می‌شود و گل متن که کشمیری نام دارد سراسر آن را با تکرار پر نموده‌است. گل های دیگری که در این دستباف به کار می‌رود عبارتند از: خارا، گل شاه عباسی، گل گرمایی، جفت گل و یک حاشیه در این گلیم وجود دارد که حاشیه چرخی و دیگری حاشیه وکیلی نام گرفته‌اند.
انواع گلیم از نظر بافت
از نظر نوع بافت می توان گلیم ها را در سه دسته بندی قرار داد:
- ساده باف
- نقش برجسته
- ورنی
مدل ساده باف با استفاده از نقشه تولید نمی شود. به همین دلیل طرح معمولا هندسی است. در نوع برجسته زمینه بافت ساده است. اما نقش هایی به شکل برجسته روی تار ها گره می خورند. در آخر هم پرز های اضافه چیده می شوند.
ورنی هم نوع دیگری است که به صورت ذهنی بافت می شود. هم چنین یک رو و بدون پرز هستند. این دستباف در اصل متعلق به آذربایجان است اما در کرمان و کردستان هم بافت می شوند. بهترین مدل ورنی هم متعلق به ایل شاهسون می باشد.
روش های بافت گلیم
دو روش کلی در بافت وجود دارد:
- روش پود پیچی
- روش پود گذاری
1- پود پیچی: در روش پود پیچی افزون بر نخ تار و پود از نخ پود نازک دیگری هم استفاده می کنند. نخ های پود از میان نخ های تار با پیچیدن رد می شوند. سپس نخ پود نازک تری از میان آن ها رد می شود. در انتها هم با شانه زدن بافت گلیم مستحکم می شود. این روش که به قالی بافی شبیه است را نقطه ای در شروع قالی بافی می دانند.
2- پود گذاری: در این روش از نخ های تار و پود های رنگی استفاده می شود. پود های رنگی از بالا و پایین نخ های تار رد می شوند و به این صورت طرح های متنوعی را شکل می دهند.
مراحل و نحوه بافت
در بافت گلیم همانند قالی در ابتدا چله کشی روی دار انجام می شود. چله کشی اولین گام برای بافتن است که طی آن دو طناب با اندازه مورد نظر ، موازی زیر دار بسته شده که به آن زه دار می گویند و ابتدای نخ پنبه ای به قسمت آخر چپ یا راست زیر دار گره می خورد ؛ سپس گلوله نخ پنبه را از پشت اولین زه و جلوی دومین زه دار ، رد می کنند و از بالای سر دار به پشت برده و از قسمت پایین دار خارج می کنند.
بستن چوب کوجی : مرحله بعدی است که چوبی استوانه شکل با قطر حدود ۴ سانتی متر و عرضی در حدود اندازه دستگاه در میان دار قالی به نخ های تار وصل می شود.
ثابت کردن چله ها : در هنگام بافتن برای مستحکم شدن بافت و تراکم بیشتر مثل شانه زدن در قالی بافی به پود ها ضربه می زنند. به همین خاطر برای جلوگیری از شل شدن و حرکت چله ها یا به هم ریختن طرح باید چله ها محکم شوند. در این مرحله برای محکم کردن چله ها معمولا از مقداری چسب استفاده می کنند و نخ های چله یا همان تار را به چسب آغشته می کنند.
زنجیربافی : این کار معمولا قبل از بافتن، برای سرعت بخشیدن به بافت انجام می شود.
طرح و نقش های معروف گلیم
- طرح خطی (محرمات یا افشاری)
- طرح شاملو
- طرح شیرکی پیچ
- طرح سفره کردی
- طرح کف ساده
- طرح راه راه
- طرح خشتی (یا قاب قاب)
تفاوت گلیم ماشینی و دستباف
گلیم ها هم مانند دیگر منسوجات ایرانی هم به شکل دستباف و هم به شکل ماشینی تولید می شوند. به دلیل استفاده زیاد، تولیدکنندگان زیادی در ایران اقدام به بافت انواع ماشینی آن کرده اند. در این جا می خواهیم تفاوت های بین نوع دستباف و ماشینی را به شکل خلاصه بیان کنیم.
- قیمت گلیم دستباف مطمئنا گران تر از انواع ماشینی است. چون به وسیله دست و الیاف طبیعی و با زحمت زیادی بافت می شود. هم چنین زمان بافت آن هم بیش تر است.
- نوع دستباف به دلیل تولید با مواد و الیاف طبیعی، ضد حساسیت و آلرژی هستند. البته نخ های صنعتی هم در سال های اخیر با فرایند هیت ست تقریبا ضد حساسیت و بدون پرزدهی می شوند.
- نرمی و لطافت بیش تر تولیدات دستباف یکی از ویژگی های شاخص است.
- گلیم های ماشینی غالبا با الیاف پلی استر بافت می شوند و همین باعث می شود درخشندگی رنگ در آن ها بیشتر باشد.
ابعاد گلیم
گلیم های دستباف در سایز های مختلفی و بر اساس نیاز بافندگان تولید می شوند. و از این نظر محدودیت خاصی ندارند. رایج ترین سایز های آن را می توان موارد زیر دانست:
- ۷۰×۱۰۰سانتی‌متر
- ۱۰۰×۱۵۰سانتی‌متر، که به ذرع و نیم مشهور است و متداول‌ترین اندازه‌است.
- ۲×۳ متر (6متری)
- کناره‌ها
خرید گلیم ماشینی از کارخانه فرش گوزل کاشان
در صورتی که قصد خرید عمده یا جزئی گلیم ماشینی را دارید می توانید با سایت کارخانه فرش گوزل کاشان در ارتباط باشید. کارخانه فرش گوزل کاشان بزرگ ترین تولیدکننده تخصصی انواع فرش ماشینی در کاشان است. تولید گلیم ماشینی با بهترین کیفیت و بالاترین تراکم گره به همراه ضمانت کیفیت، مهم ترین ویژگی کارخانه فرش گوزل کاشان است.
تنوع بسیار بالا در تولید انواع طرح های فانتزی و مدرن، سه بعدی، گلیم آشپزخانه، سنتی و… از دیگر خصوصیات کارخانه فرش گوزل کاشان می باشد. در سایت فرش گوزل کاشان می توانید دیگر محصولات مانند گبه و فرش 700 شانه، فرش وینتیج و… را نیز با قیمت درب کارخانه نمایید.